ISS वर कार्यशाळा यशस्वी — विज्ञानप्रेमींनी घेतला अंतराळाचा अनुभव

अंतराळात उंच भरारी, अहेरीत ज्ञानाची खुमारी!

१७ जुलै २०२५ रोजी राजे धर्मराव विज्ञान महाविद्यालय, अहेरी येथे एक दिवसीय कार्यशाळेच्या माध्यमातून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (ISS) या वैश्विक उपक्रमाचा अभ्यास करण्यात आला. भौतिकशास्त्र विभागाच्या पुढाकाराने घेण्यात आलेल्या या कार्यक्रमात महाविद्यालयातील शेकडो विद्यार्थी, शिक्षकवृंद व विज्ञानप्रेमींनी भाग घेतला. यामध्ये ज्ञान, जिज्ञासा आणि विज्ञानप्रेरणेचा सुंदर संगम अनुभवायला मिळाला.

या कार्यशाळेचा उद्देश स्पष्ट होता—विद्यार्थ्यांना जागतिक पातळीवरील अंतराळ संशोधनाची ओळख करून देणे. तंत्रज्ञान, जागतिक सहकार्य आणि विज्ञानाच्या आकाशगंगेत ISS चे स्थान समजावून देणे हा कार्यशाळेचा मुख्य हेतू होता. भौतिकशास्त्र विभागप्रमुख प्रा. अतुल खोब्रागडे यांच्या संकल्पनेतून साकारलेला हा उपक्रम, विज्ञानाच्या आविष्काराला स्थानिक पातळीवर घेऊन आला.

कार्यक्रमाची सुरुवात प्राचार्य प्रा. रमेश हलामी यांच्या हस्ते झाली. त्यांनी स्वर्गीय राजे सत्यवानराव महाराज यांच्या स्मृतीला अभिवादन करून कार्यशाळेचे उद्घाटन केले. उद्घाटनाच्या सत्रात प्रा. खोब्रागडे यांनी ISS हे केवळ अंतराळातील प्रयोगशाळा नसून, मानवतेच्या सहकार्याचे प्रतीक असल्याचे विवेचन केले. त्यानंतर प्रा. अनिकेत गोंडे यांनी विद्यार्थ्यांना सजीव सादरीकरणाच्या माध्यमातून खालील मुद्द्यांवर प्रकाश टाकला:

• आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी, रचना व निर्माण प्रक्रियेतील सहकार्य

• सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणातील विज्ञान प्रयोगांचे व्हिडीओ प्रदर्शन

• स्थानकातील अंतराळवीरांचे दैनंदिन जीवन दाखवणाऱ्या आभासी भ्रमण सत्रांचा समावेश

कार्यशाळेतील सर्व सत्रे परस्परसंवादी होती, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांचा सहभाग अधिक सजीव व सखोल झाला. विद्यार्थ्यांनी ISS वरील जीवनपद्धती समजून घेतली आणि अंतराळ विज्ञानाबाबत नव्या दृष्टिकोनाने विचार करण्यास प्रवृत्त झाले.

प्राचार्य प्रा. रमेश हलामी यांनी आपले विचार मांडताना म्हटले, “अंतराळ विज्ञान ही केवळ भविष्यातील संकल्पना नसून, ती आजच्या पिढीसाठी एक प्रेरणादायी वास्तव आहे. अशा कार्यशाळा विद्यार्थ्यांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोन वृद्धिंगत करण्यास उपयुक्त ठरतात.”

कार्यशाळेच्या सांगता सत्रात प्रा. आदेश मंचालवार यांनी संयोजन समितीचे कौतुक करत, प्रत्येक सहभागी सदस्याचे आभार मानले. प्रा. कुणाल वणकर, डॉ. अरविंद राठोड, प्रा. कांचन धुर्वे, प्रा. व्येकटेश इप्पाला यांच्या कौशल्यपूर्ण सहकार्याने कार्यक्रम यशस्वीरित्या पार पडला.

 “या कार्यशाळेमुळे मला अंतराळात काम कसे केले जाते, याची सखोल समज मिळाली. अशा सत्रांनी मला वैज्ञानिक क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा मिळाली आहे.”

- विद्यार्थिनी महेक सय्यद 

या उपक्रमाच्या यशस्वीतेमुळे परिसरातील इतर महाविद्यालयांसाठीही एक मार्गदर्शक ठरला आहे. भविष्यातील अशा शैक्षणिक उपक्रमांना अधिकाधिक विद्यार्थ्यांनी सहभागी व्हावे, हीच आयोजकांची अपेक्षा आहे.

विद्यार्थ्यांनी घेतला गुरुप्रेमाचा अनोखा अनुभव; निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनचा प्रेरणादायक उपक्रम

भामरागड येथील राजे विश्वेश्वरराव कला वाणिज्य महाविद्यालयात निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनच्या वतीने गुरुपौर्णिमेनिमित्त गुरूंचा सन्मान सोहळा उत्साहात साजरा करण्यात आला. या कार्यक्रमात प्रा. डॉ. प्रमोद घोनमोडे अध्यक्षस्थानी होते, तर उद्घाटन डॉ. संतोष डाखरे यांच्या हस्ते झाले. विविध क्षेत्रातील प्राध्यापकांचा शाल, श्रीफळ व ग्रंथ देऊन सन्मान करण्यात आला.

गुरुपौर्णिमा म्हणजे केवळ धार्मिक सण नाही, तर आपल्या आयुष्यातील गुरूंप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस. हेच उद्दिष्ट डोळ्यासमोर ठेवून निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनचे अध्यक्ष व संस्थापक डॉ. कैलास व्ही. निखाडे यांनी या उपक्रमाची संकल्पना मांडली.
कार्यक्रमात प्रमुख पाहुणे म्हणून प्रा. विनायक मोराडे व श्री. प्रशांत आगलावे उपस्थित होते. या वेळी प्रा. प्रमोद घोनमोडे, प्रा. संतोष डाखरे, आणि प्रा. विनायक मोराडे यांचा विद्यार्थ्यांच्या वतीने शाल, श्रीफळ आणि पुस्तक देऊन गौरव करण्यात आला.

डॉ. निखाडे यांनी आपल्या प्रास्ताविकेत गुरुचे शैक्षणिक, सामाजिक व नैतिक योगदान विशद करताना सांगितले की, "गुरु म्हणजे केवळ ज्ञानदाते नसून जीवनदृष्टी देणारे दिव्य व्यक्तिमत्त्व असते."

प्रा. डॉ. प्रमोद घोनमोडे यांनी अध्यक्षीय भाषणात "गुरु विना मार्ग नाही" असा संदेश देत, विद्यार्थ्यांनी गुरूंशी नातं केवळ अभ्यासापुरतं न ठेवता जीवनभर जपावं, असे विचार मांडले.

प्रा. डॉ. संतोष डाखरे यांनी गुरुचे महान कार्य सांगताना, गुरूंचा अनुभव विद्यार्थ्यांच्या भविष्याचा पाया ठरतो, असे सांगितले.

कार्यक्रमाचे संचालन प्रा. विनायक मोराडे यांनी प्रभावीपणे केले, तर आभार प्रदर्शन श्री. प्रशांत आगलावे यांनी केले. कार्यक्रमाच्या यशस्वीतेसाठी सुनिल ताजणे, बंडु बोन्डे, विवेक येरगुडे, आणि रमेश गांडगे यांनी विशेष प्रयत्न केले.

"या कार्यक्रमामुळे आम्हाला आमच्या गुरूंच्या योगदानाची जाणीव झाली. अशा कार्यक्रमांनी आमचं मनोबल उंचावलं आहे."

— तृतीय वर्ष वाणिज्य विभाग विद्यार्थी 

अशा अर्थपूर्ण उपक्रमांनी विद्यार्थ्यांमध्ये गुरुंच्या प्रती आदरभाव वाढतो. निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनच्या पुढील शैक्षणिक व सामाजिक कार्यक्रमात सहभागी व्हा आणि परिवर्तनाचा भाग व्हा! 

भामरागडमध्ये ‘निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशन’च्या पुढाकारातून रानभाज्या अभ्यास व संवर्धन महोत्सवाचे यशस्वी आयोजन

भामरागड येथे ‘निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशन’च्या संकल्पनेतून आणि डॉ. कैलास व्ही. निखाडे यांच्या मार्गदर्शनाखाली पारंपरिक आहारसंस्कृती व आदिवासी ज्ञानसंपदेच्या अभ्यासाला चालना देणारा रानभाज्या अभ्यास, जनजागृती व संवर्धन महोत्सव नुकताच उत्साहात पार पडला. राजे विश्वेश्वरराव कला व वाणिज्य महाविद्यालय व राजे धर्मराव विद्यालय (कनिष्ठ महाविद्यालय), भामरागड यांच्या संयुक्त विद्यमाने झालेल्या या शैक्षणिक उपक्रमाने विद्यार्थ्यांना स्थानिक जैवविविधतेचे महत्त्व अधोरेखित करून दिले.

कार्यक्रमाचे अध्यक्ष डॉ. संतोष डाखरे होते, तर उद्घाटन प्रा. डॉ. प्रमोद सं. घोनमोडे यांच्या हस्ते झाले. कु. एम. बी. गावडे, श्री. एस.एच. खंडारकर, श्री. एस.पी. गावडे, श्री. सि.यु. घोडे, श्री. डी.पी. चालुरकर व कु. एस.एच. झलके यांनी प्रमुख पाहुणे म्हणून आपली उपस्थिती नोंदवली.

प्रास्ताविकामध्ये डॉ. निखाडे यांनी रानभाज्यांची व्याख्या करताना सांगितले की, निसर्गतः उगवणाऱ्या या वनस्पतींमध्ये खनिजे, जीवनसत्त्वे, आणि औषधी गुणधर्म आढळतात. त्या केवळ पारंपरिक अन्न म्हणून नव्हे तर आरोग्य रक्षणासाठीही उपयुक्त ठरतात. आदिवासी समाज आजही आपल्या आहारात या वनस्पतींचा प्रामुख्याने उपयोग करतो.

या कार्यक्रमात ‘निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशन’चे "निसर्गाचा ध्यास, निसर्ग अभ्यास!" हे गीत डॉ. डाखरे यांच्या लेखणीतून साकारले गेले असून, या गीताचे विमोचन करण्यात आले. त्यांनी गीतामागचा आशय विद्यार्थ्यांना समजावून सांगताना निसर्गाशी आपले नाते कसे जपावे यावर भर दिला.

उद्घाटनपर भाषणात प्रा. डॉ. प्रमोद घोनमोडे यांनी भारतातील ४२७ आदिवासी जमातींपैकी महाराष्ट्रातील ४७ जमाती रानभाज्यांचा कसा वापर करतात, याची माहिती दिली. जगभरात वनस्पतींच्या सुमारे ३२ लाख ८३ हजार प्रजाती असून, भारतीय आदिवासी १५३० हून अधिक वनस्पती खाण्यासाठी वापरतात, ही माहिती विशेष लक्षवेधी ठरली.

श्री. शैलेश गावडे आणि श्री. एस.एच. खंडारकर यांनी रानभाज्यांचे आरोग्यदायी उपयोग व त्यांचे सामाजिक-आर्थिक महत्त्व विशद केले. अध्यक्षीय भाषणात डॉ. डाखरे यांनी या अभ्यासाचा कालावधी संपूर्ण जुलै ते ऑगस्ट महिन्यापर्यंत असणार असल्याचे स्पष्ट केले. यामध्ये नव्या रानभाज्यांचा शोध, त्यांचे वर्गीकरण व संवर्धन यावर भर दिला जाणार आहे.

याच दरम्यान रानभाज्यांवरील निबंध स्पर्धाही आयोजित करण्यात आली आहे. यामध्ये सहभागी विद्यार्थ्यांना स्थानिक खाद्यसंस्कृतीची सखोल जाण प्राप्त होणार आहे. कार्यक्रमाचे संचालन कु. अस्मिता डागला यांनी अत्यंत नेटकेपणाने पार पाडले, तर आभार प्रदर्शन श्री. घोडे सरांनी केले.

कार्यक्रम यशस्वी करण्यासाठी सुनील ताजणे, बंडू बोन्डे, विवेक येरगुडे, रमेश गांडगे या कार्यकर्त्यांनी समर्पित प्रयत्न केले. संपूर्ण उपक्रमाने शैक्षणिक दृष्टिकोनासोबतच पर्यावरणपूरक विचारांचा प्रसार केला आहे.

निर्सग अभ्यासक फाउंडेशन'च्या मार्गदर्शनाखाली आयोजित विशेष सत्रातून आदिवासी खाद्यसंस्कृतीचे शास्त्रशुद्ध भान आणि रानभाज्यांचे औषधी उपयोग उलगडले

भामरागड – शहरी जीवनशैलीत आरोग्य समस्यांचे वाढते प्रमाण पाहता, नैसर्गिक आणि पारंपरिक आहारपद्धतीकडे वळण्याची गरज अधिक ठळक झाली आहे. या पार्श्वभूमीवर, चंद्रपूर जिल्ह्यातील महाविद्यालयात 'रानभाज्या खा, स्वस्थ रहा' या विषयावर एक अभ्यासपूर्ण सत्र नुकतेच संपन्न झाले. 'निर्सग अभ्यासक फाउंडेशन'चे अध्यक्ष प्रा. डॉ. कैलास निखाडे यांच्या सखोल मार्गदर्शनातून विद्यार्थ्यांना आदिवासी समाजातील रानभाज्यांच्या उपयोगाचा शास्त्रशुद्ध परिचय मिळाला.

या सत्रात प्रा. डॉ. निखाडे यांनी आदिवासी समाजाचे पारंपरिक अन्नसंस्कार, ऋतुनुसार बदलणाऱ्या रानभाज्यांचे विविध प्रकार, त्यांचे आहारमूल्य, तसेच आरोग्यावरील फायदे यांची मांडणी आकडेवारीसह केली. त्यांनी सांगितले की, भारतभरात १५३० हून अधिक वनस्पती खाद्य म्हणून वापरल्या जातात. त्यात ५२१ हिरव्या भाज्या, १०१ फुलभाज्या, ६४७ फळभाज्या आणि १४५ कंद समाविष्ट आहेत. विशेषतः चंद्रपूर जिल्ह्यातील कोळी, गोंड, गोवारी, आणि ढिवर जमातींमध्ये सुमारे २५ रानभाज्या दररोजच्या जेवणाचा भाग आहेत.

उदाहरणादाखल, 'तांदुळजा', 'घोळ', 'कुरडू', 'कर्टोली', 'आघाडा' यांसारख्या रानभाज्यांचे औषधी उपयोग आणि आहारातील भूमिका स्पष्ट करण्यात आली. मधुमेह, पचनविकार, खोकला आदींसाठी विशिष्ट वनस्पती कशा उपयुक्त ठरतात, याचेही सविस्तर विवेचन करण्यात आले. उपस्थित विद्यार्थ्यांनी केवळ व्याख्यान ऐकून समाधान न मानता काही रानभाज्यांचे प्रत्यक्ष निरीक्षण करून त्यांचे नाव, उपयोग आणि ऋतुनुसार उपलब्धता याचे लघुनोंद तयार केल्या.

या उपक्रमाचे वैशिष्ट्य म्हणजे, केवळ पर्यावरणशास्त्र किंवा वनस्पतिशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांसाठीच नव्हे, तर सर्व शाखांतील विद्यार्थ्यांना आदिवासी जीवनशैलीचा आणि अन्नसंपत्तीचा आदरपूर्वक अभ्यास करून शाश्वत आरोग्याकडे वाटचाल करण्याची प्रेरणा मिळाली. कार्यक्रमाच्या आयोजनात महाविद्यालयाच्या अभ्यास मंडळाने आणि 'निर्सग अभ्यासक फाउंडेशन'च्या स्वयंसेवकांनी मोठी भूमिका बजावली. स्थानिक पातळीवरील नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा सखोल अभ्यास करण्याचा हा उपक्रम भविष्यात विद्यार्थ्यांमधील संशोधनाची बीजे पेरणारा ठरेल, असे मत महाविद्यालयीन प्राध्यापकांनी व्यक्त केले.