भामरागड: येथे निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशन आणि राजे विश्वेश्वरराव कला वाणिज्य महाविद्यालय यांच्या संयुक्त विद्यमानाने 'नदी अभ्यास आणि संशोधन व संवर्धन महोत्सव' आयोजित करण्यात आला. या कार्यक्रमाद्वारे पर्लकोटा, पामुलगौतम आणि इंद्रावती या तीन नदींच्या संगमस्थळी विद्यार्थ्यांना नदीचे पर्यावरणीय महत्त्व, जलसंपत्तीचा योग्य उपयोग आणि नदी संवर्धनाची गरज यांविषयी प्रत्यक्ष ज्ञान देण्यात आले. प्रा. डॉ. प्रमोद सं. घोनमोडे यांच्या हस्ते झालेल्या या कार्यक्रमाचे अध्यक्षस्थान डॉ. संतोष डाखरे यांनी भूषवले.

निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनचे अध्यक्ष व संस्थापक डॉ. कैलास व्हि. निखाडे यांच्या दूरदर्शी संकल्पनेतून या महोत्सवाला आकार मिळाला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली विद्यार्थ्यांना नदीच्या भौगोलिक, पर्यावरणीय आणि सामाजिक महत्त्वाची सखोल माहिती देण्यात आली. डॉ. निखाडे यांनी आपल्या प्रास्ताविकात नदीची व्याख्या करताना सांगितले की, "नदी म्हणजे जमिनीवरून एका दिशेने वाहणारा पाण्याचा मोठा नैसर्गिक प्रवाह. गोड्या पाण्याचा हा प्रवाह गुरुत्वाकर्षणामुळे उतारावरून वाहत जातो आणि समुद्र किंवा इतर जलाशयाकडे पोहोचतो." त्यांनी भामरागडच्या भौगोलिक वैशिष्ट्यावर भर देत सांगितले की, येथील पर्लकोटा, पामुलगौतम आणि इंद्रावती या तीन नदींच्या संगमामुळे या प्रदेशाला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. या नदीच्या पाण्याचा योग्य नियोजनासह उपयोग केल्यास रोजगाराच्या अनेक संधी निर्माण होऊ शकतात. तसेच नदी प्रदूषणापासून वाचवणे हे आजच्या काळाची महत्त्वाची गरज असल्याचे त्यांनी प्रतिपादन केले.

कार्यक्रमाचे उद्घाटन करताना प्रा. डॉ. प्रमोद सं. घोनमोडे यांनी नदीचे पाणी हातात घेत अत्यंत प्रतीकात्मक पद्धतीने महोत्सवाची सुरुवात केली. त्यांच्या मार्गदर्शक भाषणात नदीच्या बहुआयामी उपयोगांचे सविस्तर वर्णन करण्यात आले. नद्या पिण्याच्या पाण्याचा स्रोत असून वाहतूक, संरक्षण, विजनिर्मिती आणि औद्योगिक यंत्रे चालविण्यासाठी महत्त्वाच्या ठरतात. डॉ. घोनमोडे यांनी ऐतिहासिक संदर्भ देत सांगितले की, इ.स.पू. ३३०० पासून सिंधू संस्कृतीमध्ये नदीतल्या नौकानयनाचे पुरावे आढळतात. अॅमेझॉन, गंगा, नाईल, मिसिसिपी आणि सिंधू यासारख्या जगातील महत्त्वाच्या नद्यांमध्ये आजही स्वस्त वाहतूक होत असल्याचे उदाहरण त्यांनी सादर केले. स्कँडिनेव्हिया, कॅनडा आणि ब्रह्मदेश यांसारख्या देशांत दाट अरण्यप्रदेशातून तोडलेली झाडे नदीमार्गे वाहून नेली जातात, असेही त्यांनी नमूद केले.

कार्यक्रमाच्या अध्यक्षस्थानावरून डॉ. संतोष डाखरे यांनी नदीचे सामाजिक-आर्थिक महत्त्व अधोरेखित केले. अनादिकाळापासून अन्न मिळविण्यासाठी नद्यांचा उपयोग होत आला असून नदीतील जीवसृष्टीचे चक्र असल्यामुळे विविध प्रकारचे मासे मिळतात. केवळ मासेमारीच नव्हे तर शेती आणि अन्न उत्पादनासाठी नदीचे पाणी अत्यावश्यक आहे. गोड्या पाण्याच्या उपलब्धतेमुळेच जगातील बहुतेक शहरे नदीकाठी वसलेली आहेत. नदीमुळे शहराचा आराखडा आपोआप ठरत जातो, असे डॉ. डाखरे यांनी निदर्शनास आणले. त्यांनी शहरीकरणामुळे होणाऱ्या नदी प्रदूषणाकडे लक्ष वेधले आणि सांगितले की, भारतात नदीकाठी घाट बांधून मनोरंजन आणि पर्यटनाला चालना देण्यात येते. नदीतील वाळूचा बांधकामात उपयोग होतो आणि सुशोभित केलेले नदीकाठ पर्यटकांना आकर्षित करून स्थानिक समाजाला जलपर्यटनाची संधी देतात.

या संपूर्ण कार्यक्रमात विद्यार्थी आणि विद्यार्थिनींनी अभूतपूर्व उत्साहाने सहभाग घेतला. महाविद्यालयाच्या विद्यार्थ्यांनी कार्यक्रमाच्या नियोजनापासून ते अंमलबजावणीपर्यंत सर्व टप्प्यांत परिश्रम घेतले. बंडु बोन्डे यांनी विशेष प्रयत्न करून कार्यक्रमाच्या तांत्रिक बाजूंवर लक्ष केंद्रित केले. कार्यक्रमाचे सुरळीत संचालन किरण कुरसामी यांनी केले तर कु. वच्छेला मडावी यांनी सर्वांचे आभार व्यक्त करताना या उपक्रमाला मिळालेल्या प्रतिसादाबद्दल समाधान व्यक्त केले.

"नदी संवर्धन हा केवळ पर्यावरणाचा प्रश्न नसून आपल्या भावी पिढीच्या अस्तित्वाचा प्रश्न आहे. भामरागडच्या त्रिवेणी संगमाचे संरक्षण हे आपले कर्तव्य आहे," असे विद्यार्थी प्रतिनिधींनी व्यक्त केले.

या संशोधन महोत्सवाने विद्यार्थ्यांना नदी संवर्धनाची जबाबदारी जाणवली आहे. येणाऱ्या काळात अशा शैक्षणिक उपक्रमांना सहभागी व्हा आणि निसर्ग संरक्षणात आपले योगदान द्या. पर्यावरणाची काळजी घेणे म्हणजे भविष्याची काळजी घेणे!

अहेरीत शिक्षक-विद्यार्थ्यांच्या सहभागातून नव्या शैक्षणिक सुधारणांवर सखोल चर्चा

अहेरी (दि. ८ सप्टेंबर) : राजे धर्मराव विज्ञान महाविद्यालय, अहेरी येथे "प्रधानमंत्री उच्चतर शिक्षण अभियान (PM-USHA)" अंतर्गत अकॅडेमिक बँक ऑफ क्रेडिट्स या महत्त्वपूर्ण संकल्पनेवर राज्यस्तरीय क्षमतावर्धन कार्यशाळेचे आयोजन नुकतेच झाले. प्रत्यक्ष व ऑनलाईन अशा दुहेरी पद्धतीत आयोजित या कार्यशाळेत सुमारे २०० प्राध्यापक व विद्यार्थ्यांचा सहभाग लाभला.

या कार्यशाळेचे उद्घाटन डॉ. श्यामराव बुटे, प्राचार्य, भगवंतराव कला व विज्ञान महाविद्यालय, एटापल्ली यांच्या हस्ते झाले. त्यांनी आपल्या भाषणात शैक्षणिक सुधारणा ही केवळ धोरणात्मक बाब नसून, भविष्याभिमुख संस्था घडविण्याचे साधन असल्याचे प्रतिपादन केले. अध्यक्षीय भाषणात प्राचार्य रमेश हालामी यांनी महाविद्यालयीन स्तरावर अशा कार्यशाळांची सातत्याने आवश्यकता असल्यावर भर दिला.

कार्यशाळेच्या शैक्षणिक सत्रांमध्ये प्राचार्य डॉ. मृणाल काले व डॉ. प्रशांत वाघ या आनंद निकेतन महाविद्यालय, वरोरा येथील विषयतज्ज्ञांनी विद्यार्थ्यांच्या क्रेडिट संकलनाची रचना (ABC), फील्ड प्रोजेक्ट (FP), तसेच कम्युनिटी एंगेजमेंट प्रोग्रॅम (CEP) याविषयी सविस्तर मार्गदर्शन केले. चर्चेनंतरचे मनोगत डॉ. राजेशकुमार सूर यांनी व्यक्त केले, तर उपस्थित मान्यवर प्राध्यापकांमध्ये डॉ. घोडेस्वर, डॉ. काटकर, डॉ. सोनवणे, डॉ. ढबाले, डॉ. मेश्राम आदींचा सहभाग लक्षणीय ठरला.

कार्यशाळेच्या नियोजन व समन्वयात डॉ. प्रशांत ठाकरे, समन्वयक, PM-USHA, गोंडवाना विद्यापीठ यांचा सक्रिय पाठिंबा महत्त्वाचा ठरला. स्थानिक पातळीवर प्रा. अनिकेत गोंडे यांनी प्रमुख समन्वयक म्हणून जबाबदारी पार पाडली. त्यांना आदेश मंचलवार, प्रा. तानाजी मोरे, प्रा. अतुल खोब्रागडे, डॉ. श्यामल बिस्वास, डॉ. सुनंदा पाल, डॉ. अरविंद राठोड, प्रा. कांचन धुर्वे, श्री. अरुण घाटे, श्री. दुलाल बच्छर, श्री. शशिकांत गावंडे यांचे मोलाचे सहकार्य लाभले.

शेवटी प्रा. कुणाल वनकर यांनी आभार प्रदर्शन केले. राष्ट्रगीताने कार्यक्रमाची सांगता झाली व भोजनानंतर सहभागींच्या अनौपचारिक चर्चांनी वातावरण रंगतदार झाले. या उपक्रमातून नवीन शैक्षणिक सुधारणा आत्मसात करण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी व शिक्षकांनी पुढाकार घ्यावा, असे आवाहन कार्यशाळेतून व्यक्त करण्यात आले.

भामरागड येथे निसर्ग अभ्यासक फाउंडेशनच्या वतीने ‘झाडे लावा, झाडे जगवा’ हा उपक्रम विद्यार्थ्यांच्या व ग्रामस्थांच्या उत्स्फूर्त सहभागातून राबविण्यात आला. फाउंडेशनचे अध्यक्ष प्रा. कैलास विठ्ठल निखाडे यांच्या संकल्पनेतून या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते. पर्यावरणपूरक संदेशासोबतच या उपक्रमात प्रत्यक्ष झाडे लावून व त्यांचे संवर्धन करण्याचा दृढ निश्चय विद्यार्थ्यांनी व्यक्त केला.

या कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट केवळ प्रतीकात्मक झाडलावणी करणे नव्हते, तर पर्यावरण संवर्धनाची सातत्यपूर्ण सवय रुजवणे हे होते. प्रा. निखाडे यांनी आपल्या भाषणात सांगितले की, झाडे केवळ ऑक्सिजनचा पुरवठा करत नाहीत, तर जलचक्र, जमिनीचा धूप थांबवणे आणि हवामानाचा समतोल राखणे यात मोलाचे योगदान देतात. सध्याच्या प्रदूषणाच्या युगात झाडे लावणे ही काळाची खरी गरज असल्याचे त्यांनी अधोरेखित केले.

विद्यार्थ्यांनी मोठ्या संख्येने सहभाग घेत झाडलावणीत सक्रिय भूमिका बजावली. त्यातील काहींनी झाडांना नाव देऊन त्यांचे पालनपोषण करण्याची जबाबदारी स्वीकारली, ही या उपक्रमाची विशेष बाब ठरली. सामाजिक कार्यकर्ते विवेक येरगुडे यांनी या उपक्रमात विशेष मदत केली. कार्यक्रमाचे नियोजन, साहित्य व्यवस्थापन आणि विद्यार्थ्यांचा सहभाग सुनिश्चित करण्यासाठी फाउंडेशनच्या कार्यकर्त्यांनी परिश्रम घेतले.

“झाड लावणे हा फक्त एक दिवसाचा कार्यक्रम नाही, तर आयुष्यभर चालणारी जबाबदारी आहे,” असे तृतीय वर्ष  विद्यार्थिनीने व्यक्त केले.

अशा सामाजिक व शैक्षणिक उपक्रमांमुळे तरुण पिढीला पर्यावरणाविषयी जबाबदारीची जाणीव होते आणि सामूहिक सहभागातून ग्रामविकास व पर्यावरण संरक्षणाचा मार्ग दृढ होतो. भविष्यातही या उपक्रमाची व्याप्ती वाढवून अधिकाधिक लोकांना सहभागी करण्याचा संकल्प आयोजकांनी व्यक्त केला.

भामरागड येथील राजे विश्वेश्वरराव कला व वाणिज्य महाविद्यालयात डॉ. एस.आर. रंगनाथन यांच्या जयंतीनिमित्त ज्ञान, वाचन व ग्रंथालयप्रेमाची प्रेरणा देणारा विशेष कार्यक्रम उत्साहात पार पडला. सरस्वती माता, राजे विश्वेश्वरराव महाराज व डॉ. रंगनाथन यांच्या प्रतिमांचे पूजन मान्यवरांच्या हस्ते करण्यात आले. कार्यक्रमाला प्राचार्य, प्राध्यापक, ग्रंथपाल आणि विद्यार्थ्यांची उपस्थिती लक्षणीय होती.

या कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट केवळ जयंती साजरी करणे नव्हते, तर विद्यार्थ्यांमध्ये वाचनाची सवय जोपासणे, मोबाईल वापर कमी करून ग्रंथालयाचा जास्तीत जास्त उपयोग करण्याचा संदेश देणे होते. प्रमुख पाहुणे डॉ. संतोष डाखरे यांनी विद्यार्थ्यांनी वाचनात गुंतून ज्ञानसंपादन करावे, हीच खरी प्रगतीची गुरुकिल्ली असल्याचे सांगितले. डॉ. कैलास निखाडे यांनी डॉ. रंगनाथन यांच्या जीवनकार्याचा आढावा घेत त्यांच्या ग्रंथालय विज्ञानातील अपूर्व योगदानावर प्रकाश टाकला.

संजय खंडारकर यांनी वाचनाने ज्ञानात भर पडते हे अधोरेखित करत, महान व्यक्तिमत्त्वे वाचनातूनच घडतात अशी उदाहरणे दिली. सौ. मंजुषा गावंडे यांनी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या वाचनप्रेमाची प्रेरणादायी उदाहरणे मांडली. अध्यक्षीय भाषणात प्रा. चिन्ना चालुरकर यांनी डॉ. रंगनाथन हे ग्रंथालय विकासाचे शिल्पकार असल्याचे नमूद केले.

कार्यक्रमाच्या निमित्ताने आयोजित ग्रंथ-प्रदर्शनाचे उद्घाटन मान्यवरांच्या हस्ते झाले. हे प्रदर्शन सर्वांसाठी खुले ठेवण्यात आले असून, विद्यार्थ्यांनी त्याचा उत्साहाने लाभ घेत समाधान व्यक्त केले.

“ग्रंथालयात घालवलेला प्रत्येक क्षण माझ्या भविष्यासाठी मौल्यवान आहे,” असे महाविद्यालयातील विद्यार्थिनींनी समाधानाने सांगितले.

अशा प्रकारच्या उपक्रमांमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये वाचनाची सवय रुजते आणि ज्ञानवृद्धीचा मार्ग अधिक भक्कम होतो. महाविद्यालय पुढील काळातही अशा शैक्षणिक व प्रेरणादायी कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यास कटिबद्ध आहे.

ISS वर कार्यशाळा यशस्वी — विज्ञानप्रेमींनी घेतला अंतराळाचा अनुभव

अंतराळात उंच भरारी, अहेरीत ज्ञानाची खुमारी!

१७ जुलै २०२५ रोजी राजे धर्मराव विज्ञान महाविद्यालय, अहेरी येथे एक दिवसीय कार्यशाळेच्या माध्यमातून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (ISS) या वैश्विक उपक्रमाचा अभ्यास करण्यात आला. भौतिकशास्त्र विभागाच्या पुढाकाराने घेण्यात आलेल्या या कार्यक्रमात महाविद्यालयातील शेकडो विद्यार्थी, शिक्षकवृंद व विज्ञानप्रेमींनी भाग घेतला. यामध्ये ज्ञान, जिज्ञासा आणि विज्ञानप्रेरणेचा सुंदर संगम अनुभवायला मिळाला.

या कार्यशाळेचा उद्देश स्पष्ट होता—विद्यार्थ्यांना जागतिक पातळीवरील अंतराळ संशोधनाची ओळख करून देणे. तंत्रज्ञान, जागतिक सहकार्य आणि विज्ञानाच्या आकाशगंगेत ISS चे स्थान समजावून देणे हा कार्यशाळेचा मुख्य हेतू होता. भौतिकशास्त्र विभागप्रमुख प्रा. अतुल खोब्रागडे यांच्या संकल्पनेतून साकारलेला हा उपक्रम, विज्ञानाच्या आविष्काराला स्थानिक पातळीवर घेऊन आला.

कार्यक्रमाची सुरुवात प्राचार्य प्रा. रमेश हलामी यांच्या हस्ते झाली. त्यांनी स्वर्गीय राजे सत्यवानराव महाराज यांच्या स्मृतीला अभिवादन करून कार्यशाळेचे उद्घाटन केले. उद्घाटनाच्या सत्रात भौतिकशास्त्र विभागप्रमुख प्रा. अतुल खोब्रागडे यांनी ISS हे केवळ अंतराळातील प्रयोगशाळा नसून, मानवतेच्या सहकार्याचे प्रतीक असल्याचे विवेचन केले. त्यानंतर प्रा. अनिकेत गोंडे यांनी विद्यार्थ्यांना सजीव सादरीकरणाच्या माध्यमातून खालील मुद्द्यांवर प्रकाश टाकला:

• आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी, रचना व निर्माण प्रक्रियेतील सहकार्य

• सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणातील विज्ञान प्रयोगांचे व्हिडीओ प्रदर्शन

• स्थानकातील अंतराळवीरांचे दैनंदिन जीवन दाखवणाऱ्या आभासी भ्रमण सत्रांचा समावेश

कार्यशाळेतील सर्व सत्रे परस्परसंवादी होती, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांचा सहभाग अधिक सजीव व सखोल झाला. विद्यार्थ्यांनी ISS वरील जीवनपद्धती समजून घेतली आणि अंतराळ विज्ञानाबाबत नव्या दृष्टिकोनाने विचार करण्यास प्रवृत्त झाले.

प्राचार्य प्रा. रमेश हलामी यांनी आपले विचार मांडताना म्हटले, “अंतराळ विज्ञान ही केवळ भविष्यातील संकल्पना नसून, ती आजच्या पिढीसाठी एक प्रेरणादायी वास्तव आहे. अशा कार्यशाळा विद्यार्थ्यांमध्ये वैज्ञानिक दृष्टिकोन वृद्धिंगत करण्यास उपयुक्त ठरतात.”

कार्यशाळेच्या सांगता सत्रात प्रा. आदेश मंचालवार यांनी संयोजन समितीचे कौतुक करत, प्रत्येक सहभागी सदस्याचे आभार मानले. प्रा. श्यामल बिस्वास, प्रा. कुणाल वणकर, डॉ. अरविंद राठोड, प्रा. कांचन धुर्वे, प्रा. व्येकटेश इप्पाला यांच्या कौशल्यपूर्ण सहकार्याने कार्यक्रम यशस्वीरित्या पार पडला.

 “या कार्यशाळेमुळे मला अंतराळात काम कसे केले जाते, याची सखोल समज मिळाली. अशा सत्रांनी मला वैज्ञानिक क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा मिळाली आहे.”

- विद्यार्थिनी महेक सय्यद 

या उपक्रमाच्या यशस्वीतेमुळे परिसरातील इतर महाविद्यालयांसाठीही एक मार्गदर्शक ठरला आहे. भविष्यातील अशा शैक्षणिक उपक्रमांना अधिकाधिक विद्यार्थ्यांनी सहभागी व्हावे, हीच आयोजकांची अपेक्षा आहे.